18 Puranas name in Gujarati

18 Puranas name in Gujarati | 18 પુરાણોના નામ ગુજરાતીમાં :પુરાણો હિંદુ ધર્મના સૌથી મહત્વપૂર્ણ ગ્રંથોમાંથી એક છે. ‘પુરાણ’નો શાબ્દિક અર્થ ‘પ્રાચીન’ અથવા ‘જૂનો’ છે. પુરાણો મુખ્યત્વે સંસ્કૃતમાં રચાયા હતા, પરંતુ કેટલાક પુરાણો પ્રાદેશિક ભાષાઓમાં પણ રચાયા હતા. આમાં હિંદુ દેવી-દેવતાઓ અને પૌરાણિક કથાઓનું ખૂબ સરસ વર્ણન છે. તેમની ભાષા સરળ અને વાર્તા જેવી છે. પુરાણોની કુલ સંખ્યા અઢાર છે.

18 પુરાણોના નામ ગુજરાતીમાં ( 18 Puranas name in Gujarati ) વાંચો જેમાં પાપ અને પુણ્ય, ધર્મ અને અધર્મ, કર્મ અને નિષ્ક્રિયતાની કથાઓ વિવિધ દેવી-દેવતાઓને કેન્દ્રમાં રાખીને કહેવામાં આવી છે. પુરાણોમાં ઉલ્લેખિત વિષયોની કોઈ મર્યાદા નથી. તે બ્રહ્માંડ વિજ્ઞાન, દેવી-દેવતાઓ, રાજાઓ, નાયકો, ઋષિઓની વંશાવળી, લોકકથાઓ, તીર્થયાત્રાઓ, મંદિરો, દવા, ખગોળશાસ્ત્ર, વ્યાકરણ, ખનિજશાસ્ત્ર, રમૂજ, પ્રેમકથાઓ તેમજ ધર્મશાસ્ત્ર અને ફિલસૂફીનું વર્ણન કરે છે. વિવિધ પુરાણોના વિષયોમાં ભારે અસમાનતા છે. એટલું જ નહીં, એક જ પુરાણની ઘણી હસ્તપ્રતો મળી આવી છે, જે એકબીજાથી અલગ છે. હિંદુ પુરાણોના લેખકો અજ્ઞાત છે અને ઘણા લેખકોએ ઘણી સદીઓથી તેમની રચના કરી હોય તેવું લાગે છે.

મહર્ષિ વેદવ્યાસે સંસ્કૃત ભાષામાં 18 પુરાણોનું સંકલન કર્યું છે. બ્રહ્મા, વિષ્ણુ અને મહેશ એ પુરાણોના મુખ્ય દેવો છે. ત્રિમૂર્તિના દરેક ભગવાન સ્વરૂપને છ પુરાણ સમર્પિત કરવામાં આવ્યા છે. આવો જાણીએ 18 પુરાણો વિશે.

18 Puranas name in Gujarati : 18 પુરાણોના નામ ગુજરાતીમાં

1. બ્રહ્મ પુરાણ 10. બ્રહ્મ વૈવર્ત પુરાણ
2. પદ્મ પુરાણ 11. લિંગ પુરાણ
3. વિષ્ણુ પુરાણ 12. વરાહ પુરાણ
4. વાયુ પુરાણ 13. સ્કંદ પુરાણ
5. ભાગવત પુરાણ 14. વામન પુરાણ
6. નારદ પુરાણ 15. કુર્મ પુરાણ
7. માર્કંડેય પુરાણ 16. મત્સ્ય પુરાણ
8. અગ્નિ પુરાણ 17. ગરુડ પુરાણ
9. ભવિષ્ય પુરાણ 18. બ્રહ્માંડ પુરાણ

બ્રહ્મ પુરાણ

બ્રહ્મ પુરાણ એ તમામ પુરાણોમાં પ્રથમ છે. વેદવ્યાસજીએ સૌ પ્રથમ બ્રહ્મ પુરાણનું સંકલન કર્યું જેમાં બે ભાગો હતા.

શ્લોક નંબર – 10 હજાર
સામગ્રી –

પૂર્વ ભાગ – દેવો, અસુરો અને પ્રજાપતિઓની ઉત્પત્તિની વાર્તા, ભગવાન સૂર્યના વંશનું વર્ણન, ભગવાન શ્રી રામના અવતારની વાર્તા, ચંદ્રવંશનું વર્ણન અને ભગવાન કૃષ્ણના પાત્રનું વર્ણન,

પૃથ્વીના તમામ ટાપુઓ, પાતાલલોક અને સ્વર્ગલોકનું વર્ણન, નરકનું વર્ણન, પાર્વતીજીના જન્મ અને લગ્નની વાર્તા, દક્ષ પ્રજાપતિની વાર્તા

જવાબ ભાગ – યમલોકનું વર્ણન અને પૂર્વજોના શ્રાદ્ધની પદ્ધતિ, વર્ણો અને આશ્રમોના ધર્મોનું પ્રતિનિધિત્વ, યુગોનું પ્રતિનિધિત્વ, સર્વસંહારનું વર્ણન, યોગ અને સાંખ્ય સિદ્ધાંતોની રજૂઆત

પદ્મ પુરાણ (પદ્મ પુરાણ)

પદ્મ પુરાણમાં પાંચ વિભાગો છે.

શ્લોક નંબર – 55 હજાર
સામગ્રી –

સૃષ્ટિ ખંડ – મહર્ષિ પુલસ્ત્ય દ્વારા ભીષ્મને ઉત્પત્તિ અને સૃષ્ટિના ઇતિહાસનું શિક્ષણ, પુષ્કર તીર્થની મહાનતા, બ્રહ્મ યજ્ઞની પદ્ધતિ, વિવિધ પ્રકારના દાન અને વ્રતોની રજૂઆત,

પાર્વતીના વિવાહ, તારકાસુરની વાર્તા, ગાય માતાની મહાનતા, કાલકેયની હત્યા, ગ્રહોની પૂજા અને દાનની રીત

ભૂમિ ખંડ – શિવશર્મા ની પ્રાચીન વાર્તા, સુવ્રત ની વાર્તા, વૃત્રાસુર ના સંહાર ની વાર્તા, પૃથુ, વેણા અને સુનિતા ની વાર્તા, નહુષાની વાર્તા, યયાતિ પાત્ર, રાજા અને જૈમિની સંવાદ,

અશોક સુંદરીની વાર્તા, હૂંડ રાક્ષસનો વધ, વિહુડ રાક્ષસનો વધ, મહાત્મા ચ્યવન અને કિંજલ સંવાદ

સ્વર્ગ ખંડ – પૃથ્વી સહિત તમામ વિશ્વોની સ્થિતિ અને તીર્થસ્થાનોનું વર્ણન, નર્મદા જીની ઉત્પત્તિની વાર્તા અને તેમના તીર્થસ્થાનોનું વર્ણન, કાલિંદીની વાર્તા, કાશી, ગયા અને પ્રયાગની મહાનતા,

વર્ણ અને આશ્રમ અનુસાર કર્મોનું વર્ણન, વ્યાસ-જૈમિની સંવાદ, સમુદ્ર મંથનની વાર્તા, ભીષ્મ પંચકની મહાનતા

પાતાલ ખંડ – શ્રી રામનો રાજ્યાભિષેક, પુલસ્ત્ય વંશનું વર્ણન, અશ્વમેધનો ઉપદેશ, જગન્નાથજીનો મહિમા, વૃંદાવનની મહાનતા, શ્રી કૃષ્ણના મનોરંજનનું વર્ણન,

વૈશાખ સ્નાનનો મહિમા, ભૂમિ વરાહ સંવાદ, દધીચીની કથા, શિવની મહાનતા, ગૌતમ ઋષિની કથા

ઉત્તર ખંડ – ભગવાન શિવ દ્વારા ગૌરીને કહેલું પર્વતોપાખ્યાન, જલંધરની વાર્તા, રાજા સાગરની વાર્તા, અન્નદાનની મહાનતા, ચોવીસ એકાદશીની મહાનતા,

વિષ્ણુ સહસ્ત્રનામનું વર્ણન, કાર્તિક વ્રતની મહાનતા, ભગવાન નરસિંહની ઉત્પત્તિ કથા, ગીતાની મહાનતા, શ્રીમદ ભાગવતની મહાનતા, મત્સ્ય જેવા અવતારોની સદાચારી કથા વગેરે.

ઇન્દ્રપ્રસ્થનો મહિમા, મહર્ષિ ભૃગુ દ્વારા ભગવાન વિષ્ણુની કસોટી

વિષ્ણુ પુરાણ

વિષ્ણુ પુરાણમાં તમામ શાસ્ત્રોના સિદ્ધાંતોનો સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો છે. આમાં વેદવ્યાસજીએ વરાહકલ્પની કથા કહી છે.

શ્લોક નંબર – 23 હજાર
સામગ્રી –

પૂર્વ ભાગ – દેવતાઓની ઉત્પત્તિ, સમુદ્ર મંથનની વાર્તા, પ્રજાપતિ દક્ષના વંશનું વર્ણન, ધ્રુવ અને પૃથુનું પાત્ર, પ્રહલાદની વાર્તા, બ્રહ્માજી દ્વારા દેવતાઓ,

માનવ વર્ગના મુખ્ય વ્યક્તિઓને રાજ્યના વિવિધ અધિકારો આપવાનું વર્ણન, પૃથ્વી, નરક અને નરકનું વર્ણન,

ભારત ચરિત્ર, નિદાઘ અને રિભુ સંવાદ, મન્વંતરસનું વર્ણન, વેદ વ્યાસનો અવતાર, નરકમાંથી મુક્તિ મેળવવાનો માર્ગ, સાગર અને અર્વ વચ્ચેનો સંવાદ, શ્રદ્ધાકલ્પ અને વર્ણાશ્રમ ધર્મ, સદ્ગુણોની રચના,

માયામોહની વાર્તા, સૂર્યવંશની વાર્તા, ચંદ્રવંશનું વર્ણન, ગોકુલની વાર્તા, શ્રી કૃષ્ણ દ્વારા પૂતનાનો વધ વગેરે, અઘાસુરનો વધ, કંસનો વધ, મથુરાપુરીની લીલા, દ્વારકાની લીલા,

ભગવાન કૃષ્ણના જુદા જુદા લગ્નની કથા, અષ્ટાવક્રનો ટુચકો, કલિયુગનું પાત્ર, ચાર પ્રકારના મહાપ્રલયનું વર્ણન, કેશીધ્વજ દ્વારા જનકને બ્રહ્મજ્ઞાનનો ઉપદેશ

જવાબ ભાગ – ઘણા પુણ્ય ઉપવાસનું વર્ણન, યમ નિયમો, ધર્મશાસ્ત્ર, અર્થશાસ્ત્ર, વેદાંત, જ્યોતિષ, સ્તોત્રો, મંત્રો વગેરે, વરાહકલ્પની કથા

વાયુ પુરાણ

વાયુ પુરાણમાં વાયુદેવે શ્વેતકલ્પના સંદર્ભમાંથી ધર્મોનો ઉપદેશ આપ્યો છે, તેથી તેને વાયુપુરાણ કહેવામાં આવે છે.

વાયુ પુરાણમાં ભગવાન શિવની કથાઓનું વિશેષ વર્ણન કરવામાં આવ્યું હોવાથી અન્ય માન્યતાઓ દ્વારા તેને શિવ પુરાણ પણ કહેવામાં આવે છે. તે બે ભાગો સમાવે છે.

શ્લોક નંબર – 24 હજાર
સામગ્રી –

પૂર્વ ભાગ – જુદા જુદા મન્વન્તરોમાં રાજાઓના વંશનું વર્ણન, ગયાસુરના વધની વાર્તા, જુદા જુદા મહિનાઓ (મહિનાઓ) ની મહાનતા, દાન અને રાજધર્મનું વર્ણન, પૃથ્વી, આકાશ, અંડરવર્લ્ડમાં વિચરતા જીવોનું વર્ણન.

જવાબ ભાગ – શિવ સંહિતા, નર્મદાજીની મહાનતા અને તેમના તીર્થસ્થાનોનું વિગતવાર વર્ણન, ભગવાન શિવનું પાત્ર અને મનોરંજન

ભાગવત પુરાણ (ભાગવત પુરાણ)

ભાગવત પુરાણ (શ્રીમદ ભાગવત પુરાણ)માં બાર પદોનો સમાવેશ થાય છે. આમાં માત્ર ભગવાનને જ સર્વવ્યાપી સ્વરૂપ આપવામાં આવ્યું છે.

જુદા જુદા મંતવ્યો અનુસાર, શ્રીમદ્દેવી ભાગવત પુરાણને 18 પુરાણોમાં પાંચમું પુરાણ માનવામાં આવે છે, વિદ્વાનો આ બાબતમાં એકમત નથી.

શ્લોક નંબર – 18 હજાર
સામગ્રી –

પ્રથમ કેન્ટો – વ્યાસજી અને પાંડવોનું પાત્ર, પરીક્ષિતના જન્મની વાર્તા

બીજો સંવાદ – પરીક્ષિત શુક સંવાદ, બ્રહ્મા નારદ સંવાદ, પુરાણની વિશેષતાઓ

ત્રીજો કેન્ટો – વિદુરનું પાત્ર, મૈત્રેય વિદુર સંવાદ, મહર્ષિ કપિલનું સાંખ્ય દર્શન

ચોથો ઉપદેશ – સતી ચરિત્ર, ધ્રુવનું પાત્ર, રાજા પૃથુની વાર્તા, રાજા પ્રાચીન બારહિશની વાર્તા

પંચમ સ્કંધ – રાજા પ્રિયવ્રત અને તેના પુત્રોનું પાત્ર, બ્રહ્માંડના વિવિધ વિશ્વોનું વર્ણન અને નરકની સ્થિતિ

છઠ્ઠો કાનૂન – અજામીલાનું પાત્ર, દક્ષ પ્રજાપતિ દ્વારા રચિત સૃષ્ટિનું વર્ણન, વૃત્રાસુરની વાર્તા, મરુદગનનો જન્મ

સાતમો કાનૂન – પ્રહલાદનું પાત્ર, વર્ણાશ્રમ ધર્મની રચના

આઠમો સ્કંધ – ગજેન્દ્રમોક્ષની વાર્તા, સમુદ્ર મંથન, રાજા બલિની ઘટના, મત્સ્ય અવતારનું પાત્ર

નવમો કેન્ટો – સૂર્યવંશ અને ચંદ્રવંશનું વર્ણન

દશમ સ્કંધ – શ્રી કૃષ્ણના બાળપણના મનોરંજન, બાળપણ અને કિશોરાવસ્થા, વ્રજમાં નિવાસ, દ્વારકામાં નિવાસ

અગિયારમો સ્કંધ – નારદ વાસુદેવ સંવાદ, યદુ દત્તાત્રેય સંવાદ, શ્રી કૃષ્ણ ઉદ્ધવ સંવાદ, પરસ્પર વિખવાદને કારણે યાદવોની હત્યા

દ્વાદશ સ્કંધ – ભાવિ રાજાઓનું વર્ણન, કાલીધર્મની સૂચના, રાજા પરીક્ષિતના ઉદ્ધારનો સંદર્ભ, વેદની શાખાઓનું વિભાજન, માર્કંડેયજીની તપસ્યા, સૂર્યદેવની વિભૂતિઓનું વર્ણન

નારદ પુરાણ (નારદ પુરાણ)

વેદ વ્યાસજીએ નારદ પુરાણમાં બૃહત્કલ્પની કથાનો આશ્રય લીધો છે.

શ્લોક નંબર – 25 હજાર
સામગ્રી –

પૂર્વ ભાગ – સૂત શૌનક સંવાદ, સર્જનનું સંક્ષિપ્ત વર્ણન, મહાત્મા સનકનો ઉપદેશ, મોક્ષની પદ્ધતિઓનું વર્ણન, વેદાંગોનું વર્ણન, શુકદેવજીની ઉત્પત્તિનો સંદર્ભ,

નારદને સનંદન જીનો ઉપદેશ, સનતકુમાર મુનિનો નારદજીને પશુપાશવિમોક્ષ વિશેનો ઉપદેશ,

ગણેશ, સૂર્ય, વિષ્ણુ, શિવ અને શક્તિ વગેરેના મંત્રોનું શુદ્ધિકરણ, દીક્ષા, મંત્રોદ્ધાર, પૂજા, પ્રયોગ, કવચ, સહસ્ત્રનામ અને સ્તોત્રનું વર્ણન, સનાતન મુનિ દ્વારા નારદજીને પુરાણોનું વર્ણન,

તેમના શ્લોકોની સંખ્યા, દાનના વિવિધ ફળો અને તેમના સમયના ઉપદેશો

જવાબનો ભાગ – મહર્ષિ વશિષ્ઠ દ્વારા રાજા માંધાતાને એકાદશીનું વ્રત ઉપદેશ, રાજા રુક્માંગદની વાર્તા, મોહિનીની ઉત્પત્તિ, ગંગાની વાર્તા, ગયા પ્રવાસનું વર્ણન, કાશીની મહાનતા,

કુરુક્ષેત્ર અને હરિદ્વારની મહાનતા, કામોડાની વાર્તા, બદ્રી તીર્થની મહાનતા, પ્રભાષ ક્ષેત્રની ભવ્યતા,

પુષ્કર પ્રદેશની મહાનતા, ગૌતમ મુનિની કથા, ગોકર્ણ પ્રદેશની મહાનતા, લક્ષ્મણજીની કથા, સેતુની મહાનતા, નર્મદાના તીર્થસ્થાનોનું વર્ણન, મથુરા વૃંદાવનનો મહિમા, અવંતિપુરીનો મહિમા,

બ્રહ્મા પ્રત્યે વસુનો અભિગમ, મોહિની તીર્થયાત્રા

માર્કંડેય પુરાણ (માર્કંડેય પુરાણ)

માર્કંડેય પુરાણમાં પક્ષીઓને પ્રવચનનો અધિકાર બનાવીને તમામ ધર્મોને સમજાવવામાં આવ્યા છે.

શ્લોક નંબર – 9 હજાર
સામગ્રી –

માર્કંડેય મુનિને જૈમિનીના પ્રશ્નોનું વર્ણન, ધાર્મિક પક્ષીઓના જન્મની વાર્તા, બલભદ્રજીની યાત્રા, દ્રૌપદીના પાંચ પુત્રોની વાર્તા, હરિશ્ચંદ્રની વાર્તા, આદિ અને બાક પક્ષીઓનું યુદ્ધ,

પિતા અને પુત્રનો ટુચકો, દત્તાત્રેય જીની વાર્તા, હૈહય પાત્ર, અલારકા પાત્ર, મદાલસા વાર્તા, નવ પ્રકારની રચનાનું વર્ણન, યક્ષની રચનાનું નિરૂપણ,

રુદ્ર વગેરેની રચના, માનુસની વાર્તા,

દુર્ગા જી કી કથા, તીન વેદોં કે તેજ સે પ્રણવ કી ઉત્તમ, સૂર્યદેવ કે જન્મ કી કથા,
વૈવસ્વત મનુના વંશનું વર્ણન, વત્સપ્રીનું પાત્ર, મહાત્મા ખાનીત્રની વાર્તા,

રાજા અવિક્ષિતનું પાત્ર, કિમિચ્છિક વ્રતનું વર્ણન, નારિષ્યંત પાત્ર, ઇક્ષવાકુ પાત્ર, નાલા પાત્ર, શ્રી રામચંદ્રની વાર્તા, કુરુ વંશનું વર્ણન, સોમ વંશનું વર્ણન, પુરુરવાની વાર્તા,

નહુષ પાત્ર, યયાતિ પાત્ર, યદુ વંશનું વર્ણન, કૃષ્ણના બાળપણ અને મથુરા અને દ્વારકામાં તેમની વિનોદ, તમામ અવતારોની વાર્તાઓ, સાંખ્યમતનું વર્ણન, માર્કંડેયનું પાત્ર, પુરાણો સાંભળવાનું ફળ

અગ્નિ પુરાણ (અગ્નિ પુરાણ)

અગ્નિ પુરાણમાં અગ્નિદેવે મહર્ષિ વશિષ્ઠને ઈશાન કલ્પનું વર્ણન કર્યું છે.

શ્લોકોની સંખ્યા – 15 હજાર
સામગ્રીનું કોષ્ટક –

પુરાણોના પ્રશ્નો, અવતારોની કથા, સૃષ્ટિનો પર્વ, વિષ્ણુ પૂજાનું વર્ણન, શાલગ્રામની પૂજા વગેરે અને મૂર્તિઓના વિવિધ ચિહ્નોનું વર્ણન, વિવિધ પ્રકારની દીક્ષાઓની પદ્ધતિ,

સર્વદેવ પ્રતિષ્ઠા, બ્રહ્માંડનું વર્ણન, ગંગા અને અન્ય પવિત્ર સ્થળોનું માહાત્મ્ય, ઉપર અને નીચે વિશ્વની રચના, જ્યોતિષચક્રનું વર્ણન, શતકર્મ, મંત્ર, યંત્ર, ઔષધ સમૂહ, કુબ્જિકા વગેરેની પૂજા,

છ પ્રકારની ન્યાસ વિધિ, વિવિધ આશ્રમોના ધર્મ, શ્રાદ્ધ કલ્પવિધિ, ગ્રહ યજ્ઞ, પ્રાયશ્ચિતનું વર્ણન, તિથિ વ્રત વગેરેનું વર્ણન, યુદ્ધ વ્રતનું વર્ણન, નક્ષત્ર વ્રત વિધિ, માસિક વ્રત, દીપદાન વિધિ,

નરક નિરૂપણ, નાડી ચક્રનું વર્ણન, સંધ્યા વિધિ, ગાયત્રીના અર્થની સૂચના, લિંગસ્તોત્ર, રાજ્યાભિષેકના મંત્રની રજૂઆત, રાજાઓનો ધર્મ, સ્વપ્ન સંબંધિત વિચારો,

શુકન વગેરેનું વર્ણન, રામોક્ત નીતિનું વર્ણન, રત્નોના લક્ષણો, તીરંદાજી, વર્તનનું તત્વજ્ઞાન, દેવસુર સંઘર્ષ કથા, આયુર્વેદનું વર્ણન, હાથીની ચિકિત્સા વગેરે, ગાય ચિકિત્સા,

માનવ ચિકિત્સા, અનેક પ્રકારની ઉપાસના પદ્ધતિઓ, શ્લોક, સાહિત્ય, વ્યાકરણ, પ્રારબ્ધના ચિહ્નો, વેદાંતનું વર્ણન, નરકનું વર્ણન, યોગ, બ્રહ્મનું જ્ઞાન, પુરાણો સાંભળવાનું ફળ

ભવિષ્ય પુરાણ ( ભવિષ્ય પુરાણ )

ભવિષ્ય પુરાણમાં પાંચ ભાગો છે. તે વિવિધ અદ્ભુત વાર્તાઓ સાથે અઘોરા કલ્પની વાર્તા કહે છે.

શ્લોક નંબર – 14 હજાર
સામગ્રીનું કોષ્ટક –

બ્રહ્મપર્વ – બ્રહ્માનો મહિમા, સુત શૌનક સંવાદમાં પુરાણોના પ્રશ્નો, સૂર્યનું પાત્ર, પુસ્તકના લક્ષણો, લેખક અને લેખ્ય, તમામ પ્રકારના કર્મકાંડના લક્ષણો, સાત તિથિઓના સાત કલ્પ પક્ષની જેમ

વૈષ્ણવ પર્વ – ભગવાન વિષ્ણુનો મહિમા, અષ્ટમી જેવી તિથિઓના આઠ કલ્પ

શૈવ પર્વ – ભગવાન શિવનો મહિમા

સૌર ઉત્સવ – સૂર્યદેવનો મહિમા

પ્રતિસર્ગપર્વ – પુરાણોના નિષ્કર્ષનું વર્ણન, ભવિષ્યની વાર્તાઓ

બ્રહ્મ વૈવર્ત પુરાણ ( બ્રહ્મ વૈવર્ત પુરાણ )

બ્રહ્મ વૈવર્ત પુરાણ ચાર ખંડ ધરાવે છે. આ પુરાણમાં ભગવાન સાવર્ણીએ દેવર્ષિ નારદની વિનંતીથી પુરાણમાં ઉલ્લેખિત સમગ્ર વિષયનો ઉપદેશ આપ્યો હતો.

તેને વાંચવા અને સાંભળવાથી ભગવાન શિવ અને ભગવાન વિષ્ણુ પ્રત્યે પ્રેમ આવે છે. આ ઉત્તમ બ્રહ્મવૈવર્ત પુરાણનો ઉપદેશ બંને વચ્ચેની ઉદાસીનતાની પૂર્ણતા માટે કરવામાં આવ્યો છે.

શ્લોક નંબર – 18 હજાર
સામગ્રીનું કોષ્ટક –

બ્રહ્મખંડ – સર્જનનું વર્ણન, નારદ અને બ્રહ્મા વચ્ચેનો વિવાદ, નારદને શિવની સલાહ

પ્રકૃતિખંડ – નારદ સાવર્ણી સંવાદ, કૃષ્ણનો મહિમા, માહાત્મ્ય અને પ્રકૃતિનો ભાગ છે તેવી કલાઓની ઉપાસના

ગણેશ ખંડ – પાર્વતી દ્વારા પુણ્યક કહેવાતા મહાવ્રતનું પ્રદર્શન, કાર્તિકેય અને ગણેશની ઉત્પત્તિ, કાર્તવીર્ય અર્જુન અને પરશુરામનું પાત્ર, ગણેશ – પરશુરામ વિવાદ

શ્રી કૃષ્ણ ખંડ – શ્રી કૃષ્ણના જન્મની વાર્તા, તેમનું ગોકુળ જવું અને પૂતનાને મારવાની વાર્તા વગેરે, શ્રી કૃષ્ણના બાળપણ અને યુવાનીના વિનોદનું વર્ણન,

કૃષ્ણની રાસલીલાનું વર્ણન, અક્રુરા સાથે મથુરા જઈને કંસનો વધ કર્યો, સાંદીપનિ ઋષિ પાસેથી શીખવાની વાર્તા, કલયવાનનો વધ, કૃષ્ણ દ્વારકા જવાની વાર્તા, નરકાસુરનો વધ

લિંગ પુરાણ ( લિંગ પુરાણ )

અગ્નિ લિંગમાં સ્થિત ભગવાન શિવે અગ્નિ કલ્પની કથાનો આશ્રય લીધો અને ધર્મ વગેરેની પૂર્ણતા માટે બ્રહ્માને ઉપદેશ આપ્યો, જેને વેદવ્યાસે બે ભાગમાં વહેંચીને લિંગ પુરાણની રચના કરી.

શ્લોક નંબર – 11 હજાર
સામગ્રીનું કોષ્ટક –

આગળનો ભાગ – સર્જનનું વર્ણન, યોગાખ્યાન અને કલ્પખ્યાનનું વર્ણન, લિંગનો દેખાવ અને પૂજાની પદ્ધતિ, સનતકુમાર અને શૈલા વચ્ચેનો સંવાદ, દધીચીનું પાત્ર, સૂર્યવંશ અને ચંદ્રવંશનો પરિચય,

ત્રિપુરાની કથા , લિંગ પ્રતિષ્ઠા અને પશુપશવિમોક્ષ , ભગવાન શિવનું વ્રત , પુણ્યનું વર્ણન , પ્રાયશ્ચિત , કાશી અને શ્રીશૈલનું વર્ણન , અંધકાસુરની વાર્તા , વરાહ ચરિત્ર , નૃશિમ્હા ચરિત્ર ,

જલંધર સંહારની વાર્તા, શિવ સહસ્રનામ, દક્ષ બલિદાનનો વિનાશ, મદન દહન, પાર્વતીના હસ્તધૂનનની વાર્તા, વિનાયકની વાર્તા, ભગવાન શિવના તાંડવ નૃત્યની વાર્તા, ઉપમન્યુની વાર્તા

જવાબ ભાગ – ભગવાન વિષ્ણુનું માહાત્મ્ય, અંબરીશની વાર્તા, સનતકુમાર અને નંદીશ્વર સંવાદ, શિવ માહાત્મ્ય, સ્નાન, યજ્ઞ વગેરેનું વર્ણન, સૂર્ય પૂજાની પદ્ધતિ,

મુક્તિદાયીની શિવપૂજાનું વર્ણન, અનેક પ્રકારની ભેટોનું વર્ણન, શ્રાદ્ધ પ્રકરણ અને પ્રતિષ્ઠા તંત્રનું વર્ણન, અઘોર કીર્તન, વ્રજેશ્વરી મહાવિદ્યા, ગાયત્રી મહિમા, ત્ર્યંબક માહાત્મ્ય, પુરાણો સાંભળવાના ફળનું વર્ણન

વરાહ પુરાણ ( વરાહ પુરાણ )

વરાહ પુરાણમાં બે ભાગ છે. ભૂતકાળમાં બ્રહ્મા દ્વારા રચવામાં આવેલ માનવ કલ્પની વાર્તા શ્રેષ્ઠ વિદ્વાનો વેદવ્યાસ દ્વારા આ પુરાણમાં નોંધવામાં આવી છે.

શ્લોક નંબર – 24 હજાર
સામગ્રીનું કોષ્ટક –

આગળનો ભાગ – ભગવાન પૃથ્વી અને વરાહ વચ્ચેનો સંવાદ, રાયભ્યનું પાત્ર, દુર્જયનું પાત્ર, શ્રાદ્ધ કલ્પનું વર્ણન, મહાતપનું વર્ણન, ગૌરીની ઉત્પત્તિ, વિનાયક, નાગ, કાર્તિકેય, આદિત્ય,

દેવી, ધનદ

અને વૃષની દંતકથા, સત્યતપના વ્રતની કથા, અગસ્ત્ય ગીતા, રુદ્ર ગીતા, મહિષાસુરના વિનાશમાં બ્રહ્મા, વિષ્ણુ અને રુદ્રની શક્તિઓની મહાનતા,

વ્રત અને તીર્થયાત્રાની કથાઓ, બત્રીસ અપરાધોનું શારીરિક પ્રાયશ્ચિત, તમામ તીર્થોની અલગ-અલગ મહાનતા, મથુરાનો મહિમા, શ્રાદ્ધની પદ્ધતિ, યમલોકનું વર્ણન, ગોકર્ણની મહાનતા.

જવાબ ભાગ – પુલસ્ત્ય અને પુરુરાજા સંવાદ, તમામ ધર્મોની સમજૂતી, પુષ્કર નામના પવિત્ર તહેવારનું વર્ણન

સ્કંદ પુરાણ

બ્રહ્માજીએ શતકોટી પુરાણમાં જે શિવ મહિમાનું વર્ણન કર્યું છે તેનું સાર વ્યાસજીએ સ્કંદ પુરાણમાં વર્ણવ્યું છે. સ્કંદ પુરાણમાં સાત વિભાગો છે.

શ્લોક નંબર – 81 હજાર
સામગ્રી –

મહેશ્વરખંડ – કેદારની મહાનતા, દક્ષ યજ્ઞની કથા, શિવલિંગની ઉપાસનાનું ફળ, સમુદ્ર મંથનની કથા, દેવરાજ ઇન્દ્રનું પાત્ર, પાર્વતી વિવાહ, કુમાર સ્કંદ અને તારકાસુરની ઉત્પત્તિ

તેમના યુદ્ધનું વર્ણન, પશુપતાનો ટુચકો, ચંદની વાર્તા, રાજા ધર્મવર્માની વાર્તા, નદીઓ અને સમુદ્રનું વર્ણન, ઇન્દ્રદ્યુમ્ન અને નદીજંઘાની વાર્તા, મહિનાદીનો ઉદ્ભવ, દમણકની વાર્તા,

મહિસાગર સંગમ અને કુમારેશનું વર્ણન, તારકાસુરનો વધ, પંચલિંગની સ્થાપનાની વાર્તા, ટાપુઓનું વર્ણન, ઉપરના વિશ્વોની સ્થિતિ, બ્રહ્માંડની સ્થિતિ, મહાકાલનો પ્રકોપ,

વાસુદેવની મહાનતા, પાંડવોની કથા, બર્બરિકની મદદથી મહાવિદ્યાનું સાધન, અરુણાચલની મહાનતા, સનક અને બ્રહ્મા વચ્ચેનો સંવાદ, ગૌરીની તપસ્યાનું વર્ણન,

મહિષાસુરના વધની વાર્તા, દ્રોણાચલ પર્વત પર ભગવાન શિવનું શાશ્વત નિવાસ

વૈષ્ણવખંડ – ભૂમિ વરાહ સંવાદ, વેંકટાચલની મહાનતા, કમલાની પવિત્ર કથા, શ્રીનિવાસની પરિસ્થિતિ, કુમ્હારની વાર્તા, સુવર્ણમુખી નદીની મહાનતા, ભારદ્વાજની વાર્તા,

માતંગ અને અંજન સંવાદ, પુરુષોત્તમ વિસ્તારની મહાનતા, માર્કંડેય જીની વાર્તા, રાજા અંબરીશની વાર્તા, વિદ્યાપતિની વાર્તા, મિથુન અને નારદ સંવાદ, નીલકંઠ અને નરસિંહનું વર્ણન,

અશ્વમેધ યજ્ઞની કથા, જપ અને સ્નાન પદ્ધતિ, દક્ષિણામૂર્તિ ટુચકો, ગુંડીચાની વાર્તા, ભગવાનના શયોનોત્સવનું વર્ણન, રાજા શ્વેતનો ટુચકો, પૃથુ ઉત્સવ,

દોલોત્સવ અને સંવતસારિક વ્રતનું વર્ણન, ભગવાન વિષ્ણુની નિઃસ્વાર્થ ઉપાસના, યોગનું નિરૂપણ, દશાવતારની કથા, બદ્રિકાશ્રમની મહાનતા, ગરુડ શિલાનો મહિમા, કપાલમોચન તીર્થ,

પંચધારા તીર્થ, મેરુસ્થાનની કથા, કારતક માસનું મહાત્મ્ય, મદનલાસનું મહાત્મ્ય,
ધૂમ્રકેશનો ટુચકો, ભીષ્મપંચકનું વ્રત, માર્શિશ સ્નાનનો મહિમા,

ભગવાન વિષ્ણુની આરાધના અને તુલસીદલનું મહાત્મ્ય, એકાદશી ઉપવાસનું મહાત્મ્ય, નમકીર્તનનું મહાત્મ્ય, મથુરા તીર્થની મહાનતા, શ્રીમદ ભાગવતની મહાનતા, વજ્રનાભ અને શાંડિલ્ય સંવાદ,

માઘ માસમાં સ્નાન, દાન અને જપનું મહાત્મ્ય, વૈશાખનું મહાત્મ્ય, શુકદેવનું પાત્ર, વ્યાધની કથા, અક્ષય તૃતીયાનું વર્ણન, અયોધ્યાનું મહાત્મ્ય, અનેક તીર્થોનું વર્ણન.

બ્રહ્મખંડ – સેતુની મહાનતા, ગાલવની તપસ્યા અને રાક્ષસની કથા, ધનુષકોટીની મહાનતા, રામેશ્વરનો મહિમા, સેતુની યાત્રા પદ્ધતિનું વર્ણન, ધર્મરણ્યની મહાનતા,

ભગવાન શિવનો સ્કંદને તત્વનો ઉપદેશ, બકુલાદિત્યની કથા, લોહાસુરની કથા, શ્રી રામચંદ્રજીનું ચરિત્ર, વૈષ્ણવ ધર્મોનું વર્ણન, ચાતુર્માસ્યની મહાનતા,

દાન, ઉપવાસ, તપ અને ઉપાસનાના મહિમાનું વર્ણન, શાલગ્રામ મહિમા, તારકાસુરને મારવાની રીત, ગરુડ ઉપાસનાનો મહિમા, શિવનું તાંડવ નૃત્ય, શિવલિંગના પતનની કથા,

પૈજાવન શુદ્રની વાર્તા, પાર્વતીનો જન્મ અને ચરિત્ર, તારકાસુરનો વધ, પ્રણવનું ઐશ્વર્યનું નિવેદન, દ્વાદશાક્ષર મંત્રની રચના, જ્ઞાનયોગનું વર્ણન, દ્વાદશ સૂર્યનો મહિમા,

ભગવાન શિવનો મહિમા, પંચાક્ષર મંત્રનો મહિમા, ગોકર્ણનો મહિમા, શિવરાત્રીનો મહિમા, પ્રદોષ વ્રત અને સોમવાર વ્રતનો મહિમા, સીમંતીની કથા, ભદ્રાયુની ઉત્પત્તિ અને મહિમા,

શિવ કવચનો ઉપદેશ, ઉમા મહેશ્વર વ્રતનો મહિમા, રૂદ્રાક્ષનું મહાત્મ્ય

કાશીખંડ – વિંધ્ય પર્વત અને નારદનો સંવાદ, સત્યલોકની અસર, પવિત્રતાનું પાત્ર, સપ્તપુરીનું વર્ણન, શિવશર્માનું સૂર્ય, ઇન્દ્ર અને અગ્નિનું સંસાર પ્રાપ્તિ, અગ્નિનો પ્રકોપ,

વરુણની ઉત્પત્તિ, ગાંધવતીની ઉત્પત્તિ, અલકાપુરી અને ઇશનપુરી, ચંદ્ર, સૂર્ય, બુધ, મંગળ અને ગુરુના લોક, બ્રહ્મલોક, વિષ્ણુલોક, ધ્રુવલોક અને તપોલોકનું વર્ણન,

સ્કંદ અગસ્ત્ય સંવાદ, મણિકર્ણિકાની ઉત્પત્તિ, ગંગાજીનો દેખાવ, ગંગાસહસ્રનામ, કાશીપુરીની સ્તુતિ, ભૈરવનો દેખાવ, દંડપાની અને જ્ઞાનવાપીની ઉત્પત્તિ, કલાવતીની વાર્તા,

સ્ત્રીના લક્ષણો, ગૃહસ્થ યોગીનો ધર્મ, દિવોદાસની વાર્તા, પંચંદતીર્થની ઉત્પત્તિ, બિંદુમાધવનું સ્વરૂપ, કાશીમાં શૂલધારી શંકરજીનું આગમન, ઓમકારેશ્વરનું વર્ણન, વ્યાસજીના શસ્ત્ર સ્તંભ

અવંતિખંડ – મહાકાલવનની કથા, બ્રહ્માજીના મસ્તકનું ભેદન, અગ્નિની ઉત્પત્તિ, શિવસ્તોત્ર, કપાલમોચનની કથા, મહાકાલેશ્વર, કેદારેશ્વર, રામેશ્વર વગેરે તીર્થસ્થાનોનું વર્ણન.

અંધકાસુર દ્વારા શિવની સ્તુતિ, શિપ્રા સ્નાનનું ફળ, સાપ દ્વારા ભગવાન શિવની સ્તુતિ,
હિરણ્યાક્ષનો વધ, નાગ પંચમીનો મહિમા, વિષ્ણુ સહસ્ત્રનામ, નર્મદા નદીનું મહાત્મ્ય,

યુધિષ્ઠિર માર્કંડેય સંવાદ, કાલરાત્રિની વાર્તા, ગૌરીવ્રતનું વર્ણન, શચી હરણની વાર્તા, અભ્રાક વદ, દીર્ઘતાપની વાર્તા, ચિત્રસેનની વાર્તા, દેવશીલાની વાર્તા, શબરી તીર્થ, ધુન્ધુમારની વાર્તા

નાગરખંડ – લિંગોટાપટ્ટીનું વર્ણન, હરિશ્ચંદ્રની વાર્તા, વિશ્વામિત્રની મહાનતા, ત્રિશંકુની સ્વર્ગની યાત્રા, વૃત્રાસુરનો વધ, જમદગ્નિના સંહારની વાર્તા,

પરશુરામ દ્વારા ક્ષત્રિયોની હત્યાની વાર્તા, દમયંતીના પુત્ર ત્રિજાતની વાર્તા, ધર્મરાજની વાર્તા, જવાલીનું પાત્ર, મકરેશની વાર્તા

બ્રહ્માની વાર્તા, બ્રહ્માનું બલિદાન, સાવિત્રીની વાર્તા,

સાંબાદિત્યનો મહિમા, યુધિષ્ઠિર અને ભીષ્મ વચ્ચેનો સંવાદ, શિવરાત્રિનું મહાત્મ્ય, નિમ્બેશ્વર અને શાકંભરીની કથા, અગિયાર રુદ્રોના દેખાવનું વર્ણન

પ્રભાસ ખંડ – સોમનાથ, વિશ્વનાથ, અર્કસ્થલ અને સિદ્ધેશ્વરનું વર્ણન, નારાયણના સ્વરૂપનું વર્ણન, તપ્તકુંડનો મહિમા, ચતુર્મુખ ગણેશ અને કલંબેશ્વરની વાર્તા,

માર્કંડેયની ઉત્પત્તિની વાર્તા, શ્રી દેવમાતાની ઉત્પત્તિ, વ્યાસ અને ગૌતમ તીર્થની વાર્તા, ઉમા મહેશ્વરનું માહાત્મ્ય, જાંબુતીર્થનું મહત્વ, ગંગાધર અને મિશ્રકની વાર્તા,

ચંદ્ર શર્માની વાર્તા, એકાદશી વ્રતનું માહાત્મ્ય, પ્રહલાદ અને ઋષિઓનું મિલન – 18 પુરાણોના નામ ગુજરાતીમાં

વામન પુરાણ (વામન પુરાણ)

વામન પુરાણમાં બે ભાગ છે. તે કુર્મ કલ્પની કથા અને ત્રિવર્ણની કથાનું વર્ણન કરે છે.

શ્લોકોની સંખ્યા – 10 હજાર
સામગ્રીનું કોષ્ટક –

આગળનો ભાગ – બ્રહ્માના શિરચ્છેદની વાર્તા, કપાલમોચનની કથા, દક્ષ યજ્ઞનો વિનાશ, પ્રહલાદ નારાયણ યુદ્ધ, દેવાસુરનો સંઘર્ષ, સુકેશી અને સૂર્યની વાર્તા, શ્રી દુર્ગાનું પાત્ર, કુરુક્ષેત્રનું વર્ણન,

પાર્વતીના જન્મની વાર્તા , કુમાર ચરિત્ર , અંધક વદ ની વાર્તા , જાવલી ચરિત્ર , આરજા ની વાર્તા , મરુત ના જન્મ ની વાર્તા , રાજા બલી નું પાત્ર , લક્ષ્મી નું પાત્ર , ધંધુ પાત્ર ,

નક્ષત્ર પુરુષની વાર્તા, શ્રી દામનું પાત્ર, ત્રિવિક્રમનું પાત્ર, પ્રહલાદ બલી સંવાદ

જવાબ ભાગ – કૃષ્ણ અને તેમના ભક્તોનું વર્ણન, જગદંબાના અવતારની વાર્તા, સૂર્યનો મહિમા, ભગવાન શિવ અને ગણેશનું પાત્ર

કુર્મ પુરાણ ( કુર્મ પુરાણ )

કુર્મ પુરાણ ચાર સંહિતામાં વહેંચાયેલું છે. તેમાં લક્ષ્મી કલ્પનો હિસાબ છે.

આ પુરાણમાં કાચબાના રૂપમાં શ્રીહરિએ મહર્ષિઓને ઈન્દ્રદ્યુમ્નની ઘટનાથી ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષના અલગ-અલગ મહત્વ વિશે જણાવ્યું છે.

શ્લોક નંબર – 17 હજાર
સામગ્રીનું કોષ્ટક –

બ્રાહ્મી સંહિતા – લક્ષ્મી ઈન્દ્રદ્યુમ્ન સંવાદ, કુર્મ અને મહર્ષિઓની વાર્તાલાપ, વર્ણાશ્રમ સંબંધિત નીતિશાસ્ત્ર, વિશ્વની ઉત્પત્તિનું વર્ણન, વખતની સંખ્યાનું વર્ણન, કયામતના અંતે ભગવાનની સ્તુતિ,

ભગવાન શિવનું પાત્ર, પાર્વતી સહસ્રનામ, યોગ નિરૂપણ, ભૃગુવંશનું વર્ણન, સ્વયંભુવ મનુ અને દેવતાઓની ઉત્પત્તિ, દક્ષ યજ્ઞનો નાશ, દક્ષની રચના, કશ્યપના વંશનું વર્ણન,

અત્રિવંશનો પરિચય, કૃષ્ણનું પાત્ર, માર્કંડેય કૃષ્ણ સંવાદ, વ્યાસ પાંડવ સંવાદ, વ્યાસ જૈમિનીની વાર્તા, કાશી અને પ્રયાગનું માહાત્મ્ય, ત્રણેય લોકનું વર્ણન, વ્યાસ ગીતા, દિવ્ય ગીતા

ભગવતી સંહિતા – ચાર વર્ણોની વિવિધ વૃત્તિઓ અને ફરજોનું વર્ણન

સૌરી સંહિતા – છ પ્રકારની શતકર્મ સિદ્ધિ

વૈષ્ણવી સંહિતા – દ્વિજાતીઓ માટે ઉપદેશો

મત્સ્ય પુરાણ ( મત્સ્ય પુરાણ )

મત્સ્ય પુરાણમાં વૈદિક વિદ્વાન વ્યાસજીએ આ પૃથ્વી પરના સાત કલ્પોની વાર્તા સંક્ષિપ્ત કરી છે.

શ્લોક નંબર – 14 હજાર
સામગ્રીનું કોષ્ટક –

મનુ મત્સ્ય સંવાદ, બ્રહ્માંડનું વર્ણન, બ્રહ્મા, દેવતાઓ અને અસુરોની ઉત્પત્તિ, મરુતોનો દેખાવ, મદન દ્વાદશી, લોકપાલ પૂજા, મન્વંતરસનું વર્ણન, રાજા પૃથુના રાજ્યનું વર્ણન,

સૂર્ય અને વૈવસ્વત મનુની ઉત્પત્તિ, પિત્રી વંશનું વર્ણન, સોમની ઉત્પત્તિ અને સોમ વંશનું વર્ણન, રાજા યયાતિનું પાત્ર, કાર્તવીર્ય અર્જુનનું પાત્ર, ભગવાન વિષ્ણુના દસ અવતાર,

પુરુવંશનું વર્ણન, હુતાશન વંશનું વર્ણન, પ્રયાગ માહાત્મ્ય, ધ્રુવનો મહિમા, પૂર્વજોનો મહિમા, ચાર યુગની ઉત્પત્તિ, વજ્રંગની ઉત્પત્તિ, તારકાસુરની ઉત્પત્તિ, પાર્વતીનું સ્વરૂપ,

શિવને પ્રસન્ન કરવા માટે પાર્વતીની તપસ્યા, શિવ અને પાર્વતી વિવાહ, કુમાર કાર્તિકેયનો જન્મ, કાર્તિકેય દ્વારા તારકાસુરનો વધ, ભગવાન નૃષિમ્હાની વાર્તા, અંધકાસુરની હત્યા,

વારાણસી માહાત્મ્ય, નર્મદા માહાત્મ્ય, સાવિત્રીની વાર્તા, રાજધર્મનું વર્ણન, બ્રાહ્મણ અને વરાહનું માહાત્મ્ય, સમુદ્ર મંથન, કાલકૂટની શાંતિ, વાસ્તુ વિદ્યા, છબીની લાક્ષણિકતાઓ, ભગવાન મંદિરનું નિર્માણ, ભાવિ રાજાઓનું વર્ણન

ગરુડ પુરાણ ( ગરુડ પુરાણ )

ગરુડની વિનંતી પર, ભગવાન વિષ્ણુએ તેમને તર્ક્ષ્ય કલ્પની વાર્તા ધરાવતું ગરુડ પુરાણ સંભળાવ્યું હતું. ગરુડ પુરાણમાં બે ખંડ છે.

શ્લોક નંબર – 19 હજાર
સામગ્રીનું કોષ્ટક –

અગાઉનો વિભાગ – સૂર્યની ઉપાસનાની પદ્ધતિ વગેરે, દીક્ષા પદ્ધતિ, શ્રાદ્ધ પૂજા, નવવ્યુહ પૂજા, વિષ્ણુ સહસ્રનામ કીર્તન, અષ્ટાંગ યોગ, પ્રાયશ્ચિત પદ્ધતિ, દાન ધર્મ, નરકનું વર્ણન, જ્યોતિષશાસ્ત્ર, સમુદ્રશાસ્ત્ર,

ગયાનું માહાત્મ્ય , પૂર્વજોની દંતકથા , વર્ણધર્મ , શ્રદ્ધાકર્મ , ગ્રહ યજ્ઞ , જનાનાશૌચ , પ્રેતશુદ્ધિ ,
નીતિશાસ્ત્ર , વિષ્ણુ કવચ , ગરુડ કવચ , છંદશાસ્ત્ર , તર્પણ , બલિવૈશ્વદેવ , નિત્યશ્રદ્ધ ,

વિષ્ણુ મહિમા, નૃશિમ્હા સ્તોત્ર, વેદાંત અને સાંખ્યનો સિદ્ધાંત

જવાબ વિભાગ – ધર્મનું મહત્વ, યમલોકના માર્ગનું વર્ણન, સોળ શ્રાદ્ધનું ફળ, યમલોકના દુઃખમાંથી મુક્તિ મેળવવાનો માર્ગ, ધર્મરાજનો મહિમા, ભૂતની પીડાનું વર્ણન, ભૂત ચિન્હનું વર્ણન,

ભૂતસ્થિતિની પ્રાપ્તિનું કારણ અને મુક્તિના ઉપાયો, મોક્ષ કરાવનાર દાન, ભૂતને સુખ આપનારા કાર્યોનું વર્ણન, યમલોકનું વર્ણન, મૃત્યુ પહેલાંના કર્તવ્યનું વર્ણન, મૃત્યુ પછીના કર્મનું વર્ણન,

સ્વર્ગ લાવનારા કર્મો, ઉપવાસના દિવસોની સંખ્યા, અકાળ મૃત્યુ નિમિત્તે કરેલા કર્મો, મોક્ષ માટે કર્તવ્ય અને અફરાતુરીની કલ્પના, પૃથ્વીનું વર્ણન,

નીચે અને પાંચ ઉપરના સાત જગતનું વર્ણન, બ્રહ્મ અને જીવનું વર્ણન, અંતિમ પ્રારબ્ધનું વર્ણન

બ્રહ્માંડ પુરાણ ( બ્રહ્માંડ પુરાણ )

બ્રહ્માંડ પુરાણના ચાર પગ છે. આ પુરાણમાં ભવિષ્યકલ્પની કથા છે.

શ્લોક નંબર – 12 હજાર
સામગ્રીનું કોષ્ટક –

પ્રકૃતિપદ – કર્તવ્યનો ઉપદેશ, નૈમિષાનું વર્ણન, હિરણ્યગર્ભની ઉત્પત્તિ અને લોકકથા

અનુશંગપદ – કલ્પ અને મન્વંતરાનું વર્ણન, માનવ સર્જનનું વર્ણન,

રુદ્ર સૃષ્ટિનું વર્ણન, પ્રિયવ્રત વંશનો પરિચય, ભારતનું વર્ણન, જાંબુ જેવા સાત ટાપુઓનો પરિચય વગેરે.

નીચલા અને ઉપરના જગતનું વર્ણન, ગ્રહોની ગતિનું વિશ્લેષણ, ભગવાન શિવનું નામ નીલકંઠ રાખવાનું કારણ, મહાદેવનો મહિમા, અમાવસ્યાનું વર્ણન,

યુગ અનુસાર લોકોના લક્ષણો, સ્વયંભુ મન્વંતર અને શેષ મન્વંતરનું નિરૂપણ, પૃથ્વી શોષણ

ઉપોદ્ઘાતપદ – સપ્તર્ષિઓનું વર્ણન, પ્રજાપતિ વંશનું વર્ણન, મરુડગણની ઉત્પત્તિ, કશ્યપના સંતાનોનું વર્ણન, વૈવસ્વત મનુની ઉત્પત્તિ, મનુના પુત્રોનું વંશ, ઇક્ષ્વાકુ વંશનું વર્ણન,

મહાત્મા અત્રિના વંશનું વર્ણન, યયાતિ પાત્ર, યદુ વંશનું વર્ણન, પરશુરામ પાત્ર, સાગરનું મૂળ, ભાર્ગવનું પાત્ર, કાર્તવીર્યના સંહારની વાર્તા, કૃષ્ણ અવતારનું વર્ણન,

શુક્રાચાર્ય દ્વારા ઇન્દ્રનું પવિત્ર સ્તોત્ર, વિષ્ણુની મહાનતા, કળિયુગમાં રાજાઓનું પાત્ર

ઉપસંહારપદ – વૈવસ્વત મન્વંતરની કથા, ભાવિ મનુષોનું પાત્ર, ચૌદ ભુવનોનું વર્ણન, પ્રાકૃત પ્રલયનું વર્ણન, શિવલોકનું વર્ણન, પરબ્રહ્મ પરમાત્માના સ્વરૂપનું વર્ણન